90 χρόνια από την Αγροτοεργατική εξέγερση των Τρικάλων 2 Φεβρουαρίου 1925

 Η αιματοβαμμένη διαδήλωση του 1925 στα Τρίκαλα

Του Γιάννη Φορόλα

   

 "Οι σφαίρες έβρισκαν όλες τον στόχο τους. Για μια στιγμή κανείς δεν πίστευε ότι οι πυροβολισμοί ήταν αληθινοί και ο κόσμος εξακολουθούσε ακόμη να διαμαρτύρεται, σαν να βρίσκονταν σε μια γιορτή, όπου οι καλεσμένοι πανηγύριζαν με ομοβροντίες άσφαιρων πιστολιών".

 Οι άθλιες συνθήκες δουλειάς που επικρατούσαν σε πολλά εργοστάσια και εργαστήρια των Τρικάλων μετά την Μικριασιατική Καταστροφή το 1922 και ιδιαίτερα σε υφαντουργία της πόλης, αποτυπώνεται στο παρακάτω δημοσίευμα του Ριζοσπάστη 23/1/1925. Οι ώρες εργασίας ήταν

 εξαντλητικές, ιδιαίτερα για τις εργάτριες με μισθούς που εξακολουθούσαν να είναι πολύ χαμηλοί.

  «Εις τα εργοστάσια υφαντουργίας Τρικάλων δουλεύουν εκατόν πενήντα κορίτσια 12 ώρες την ημέραν και πληρώνονται για όλες αυτές τις ώρες οκτώ έως δέκα δραχμές την ημέραν κατ΄ανώτατο όριο. Από κάθε κορίτσι οι επιχειρηματίες κερδίζουν πάνω από 100 δραχμές την ημέρα. Οι εργάτριες μπρος σ΄αυτή τη δυστυχία και την εκμετάλλευση ζήτησαν να οργανωθούν και ενωμένες να επιβάλουν τις δίκαιες αξιώσεις στους εργοδότες τους. Κάθε εργάτρια όμως που προσέρχεται στην οργάνωση απειλείται από τους εργοδότες με απόλυση. Οι αισχροί αυτοί εκμεταλλευτές δεν αφήνουν κανένα μέσο αχρησιμοποίητο για να μη μπορέσουν οι εργάτριες να οργανωθούν. Κάθε συκοφαντία και χαμερπές και άτιμο μέσο το μεταχειρίζονται. Το ίδιο συμβαίνει και  με τις καπνεργάτριες. Παρ΄όλα αυτά μια καινούργια ζύμωση αρχίζει μέσα στις εργάτριες. Αι συνθήκες της ζωής των είναι τόσο τραγικές και τόσο μεγάλη η εκμετάλλευση των που άθελά τους σπρώχνονται στον αγώνα για τις άμεσες απαιτήσεις τους».

Ακόμη πιο τραγική κατάσταση ήταν στους πρόχειρους χώρους διαμονής των Μικρασιατών προσφύγων. Η εκμετάλλευση των εργατών και των εργατριών με μισθούς πείνας και οι άθλιοι χώροι εργασίας τους ανάγκαζαν να ζουν σε συνθήκες απόλυτης πενίας. Στις 23 Ιανουαρίου 1925 τα προβλήματα των προσφύγων αποτυπώνονται στο παρακάτω δημοσίευμα: “Εδώ και πολύ καιρό ρίχτηκαν φύρδην μίγδην στις παλιές στρατώνες εκατό και πλέον προσφυγικές οικογένειες. Καμιά μέριμνα. Για αυτόν τον κόσμο! Πείνα και αθλιότης τους δέρνει. Από μια δημοσιογραφική έρευνα που κάναμε φύγαμε με τις αισχρότερες εντυπώσεις. Η αισχρή μπουρζουαζία εννοεί τα πάντα να εκμεταλλεύεται. Σφοδρά παράπονα ακούσαμε από διάφορες γυναικούλες για τον υπάλληλο του Εποικισμού Π. σχετικά με την διανομή των κουβερτών και ότι  τους φέρεται κακώς και όχι μονάχα αυτά, αλλά παρακολουθεί με τα όργανά του κάθε εκδήλωση των προσφύγων και ανάλογα  φέρνεται στον καθένα”. "Τα σκάνδαλα, η ασυδοσία, η εκμετάλλευση των ιθυνόντων από κάθε θέση εξουσίας ακόμη και των πεινασμένων προσφύγων είχαν: “μεταφερθεί και παραπονιούνται επίσης οι πρόσφυγες για ένα ποσό 200 περίπου κουβερτών που ευρίσκονταν στην αποθήκη του εμπόρου Μ. από το 1922 διότι δεν διενεμήθησαν εγκαίρως. Γενικά οι όροι της ζωής των είναι απελπιστικοί”.

Το ποτήρι της οργής ξεχείλισε στις 26  Ιανουαρίου 1925 μετά από τις απανωτές συλλήψεις, τις διώξεις, τις εξορίες και τις φυλακίσεις που το στρατοκρατικό καθεστώς είχε μεθοδεύσει από καιρό προκειμένου να σταματήσει την οποιαδήποτε διαμαρτυρία. "Η μπάντα του ενορχηστρωτή της αντικομουνιστικής υστερίας παιάνισε θριαμβευτικά εκείνη την μέρα και έδωσε την Εντολή με μια υπόκρουση που έμοιαζε με ριπή πυροβόλου όπλου, “να συλληφθεί ο Ν. Μέλλος” όπως αναφέρεται σε χαρακτηριστικό απόσπασμα στην "ΚΟΚΚΙΝΗ ΔΕΥΤΕΡΑ".

 Σχετικό δημοσίευμα των ημερών αναφέρει: «Συνελήφθη χθες και κρατείται εις την αστυνομικήν διεύθυνση ο σ. Νικ. Μέλλος γραμματεύς της Ενώσεως Π. Πολεμιστών και Θυμ. Στρ. και ειδικός γραμματεύς του Εργατικού Κέντρου. Ολόκληρος η εργατική και εφεδρική τάξις Τρικάλων ευρίσκεται επί ποδός μαθούσι τη σύλληψη του. Ήρχισαν να την  επισκέπτονται ομάδες εργατών για να μάθουν τα αίτια της συλλήψεώς του. Μέχρι της στιγμής δεν κατωρθώθη να μάθωμεν δια ποίαν αιτίαν συνελήφθη. Πάντως οι εργάται είναι διατιθέμενοι να προβούν εις πάσα θυσίαν δια την απελευθέρωσίν του».

"Στις 31 Ιανουαρίου 1925 οι ακτήμονες της Καλαμπάκας κατέλαβαν τα μοναστηριακά κτήματα, με απόφασή τους, συν γυναιξί και τέκνοις. Οι αρχές απάντησαν με συλλήψεις και διώξεις, υπερασπίζοντας τους μοναχούς των μονών Βαρλαάμ και Μετεώρων που κατείχαν πολυάριθμα στρέμματα γης, ενώ οι οικογένειες των ακτημόνων αγροτών λιμοκτονούσαν. «Έφεδροι αγρότες Καστρακίου κατέλαβον σήμερον την πρωίαν τα διεκδικούμενα μοναστηριακά κτήματα αποφασισμένοι να κρατήσουν ταύτα πάση θυσία. Επιτροπή Ενώσεως Πολεμιστών Καστρακίου αφιχθείσα ανέφερε εις την ενταύθα Ένωσιν την κατάληψιν μοναστηριακών κτημάτων. Σήμερον την πρωίαν, εν σώματι με ακτήμονες μετά των γυναικόπαιδων πρωτοστατούντων των Πολεμιστών κατέλαβον έκτασιν καλλιεργήσιμων εκ 200 στρεμμάτων. Οι ακτήμονες  γιορτάζουν μετά κωδωνοκρουσιών την απελευθέρωσιν αποφασισμένοι να τα κρατήσουν πάση θυσία. Κατηρτίσθη επιτροπή διά την διεξαγωγήν της καταλήψεως. Αστυνομικός σταθμάρχης Καλαμπάκας μετά χωροφυλάκων μεταβάς να τρομοκρατήσει τους εφέδρους δεν τον επέτυχε προς γενικής εξεγέρσεως. Το απόγευμα μετέβη ο Εισαγγελεύς, ο διευθυντής της χωροφυλακής και δύναμις χωροφυλάκων να επιβάλουν τη τάξιν».

        “Η κατάληψη των κτημάτων έγινε με γενική κινητοποίηση του χωριού. Άνδρες, γυναίκες και παιδιά, σηκώθηκαν όλοι στο πόδι, ενώ οι καμπάνες έδιναν το σήμα του συναγερμού. Οι ομάδες καλλιεργητών που σχηματίστηκαν, μπήκαν πρώτα και όργωσαν τα καλλιεργούμενα χωράφια και κατόπιν με τα ζευγάρια τους ξήλωσαν και τα λιβάδια. Ύστερα ειδικές ομάδες ανέλαβαν να περιφρουρήσουν τα κτήματα που κατελήφθησαν. Το γεγονός μαθεύτηκε από τις αρχές και από τους πρώτους που κατέφθασαν ήταν ο Διοικητής της υποδιοίκησης Καλαμπάκας....Την άλλη μέρα κατέφθασαν στο Καστράκι, ο Διοικητής της Χωροφυλακής Τρικάλων, ο Διοικητής Καλαμπάκας, ο εισαγγελέας όλα τα τμήματα χωροφυλακής Καλαμπάκας, και μια διμοιρία ιππικού από τη Λάρισα....Κύκλωσαν το χωριό με τις ένοπλες δυνάμεις που είχαν έρθει μαζί τους και συγκέντρωσαν το κόσμο στην Πλατεία. Προηγουμένως έκαναν έρευνα στα γραφεία των παλαιών Πολεμιστών και κατάσχεσαν τα βιβλία που υπήρχαν μέσα",αναφέρει ο Χ. Βραχνιάρης

   Στις 2 Φεβρουαρίου μέρα Δευτέρα, μια αποφράδα Δευτέρα για την πόλη των Τρικάλων, άρχισε να ξετυλίγεται το σκηνικό της αιματοβαμμένης εκτέλεσης που είχε στηθεί από καιρό ως εξής:

 "Στις 2 Φεβρουαρίου ο ενορχηστρωτής εκτέλεσε την τελευταία στροφή του αιματοβαμμένου ορατόριου. Τα όργανα βρίσκονταν όλα επί σκηνής και περίμεναν την Εντολή. Οι σάλπιγγες ήχησαν και ο εκκωφαντικός ήχος έσπασε το ποτήρι της οργής την ώρα του δευτεριάτικου εβδομαδιαίου παζαριού. Χιλιάδες Τρικαλινοί, εργάτες, επαγγελματίες και αγρότες κατέκλυσαν τις κεντρικές πλατείες και τους δρόμους της πόλης. Η στάση των αρχών να εμποδίσει την ανθρωποθάλασσα να  διαδηλώσει και να εκφράσει το δικαίωμα της δυσαρέσκειά της, για τις φυλακίσεις, τις εξορίες, τους διωγμούς, το καθεστώς τρόμου, βίας και αδικίας που είχε εξαπολυθεί εδώ και πολύ καιρό, φόρτισε την οργή και την αγανάκτηση. Το καθεστώς  αρνιόταν  να παραλάβει ακόμη και τα ψηφίσματά τους που έλεγαν: Σύμπας εργατοεργατικός λαός Τρικάλων και περιχώρων κατόπιν προσκλήσεως διά προκηρύξεων υπό Κεντρικής Ενώσεως Πολεμιστών Τρικάλων, εξηγούσας καταδίωξιν συναδέλφων Καστρακιωτών καταλαβόντας μοναστηριακά, συνελθόντες εις πάνδημον συναγερμόν ακούσαντες λόγους ρητόρων εξηγούντας καταδιώξεις εργατοαγροτών, αξιεί: 1)άμεσον ανάκλησιν σταλέντος Καστρακιού στρατού, 2)Άμεσον απόλυσιν ηγετών εργατοαγροτικής τάξεως και δη γραμματέα Κεντρικής Ενώσεως, Μέλλο, σιδηροδρομικό, Καρβούνη 3)Επαναφορά εξορίστων 4)Άμεσον απαλλοτρίωσιν μοναστηριακών κτημάτων, τσιφλικίων, αυτοκαλλιεργουμένων, χωρίς αποζημίωσιν εις ακτήμονας εφέδρους και παροχήν εργαλείων, σπόρου, λιπασμάτων 5)Τη μη εφαρμογήν νέου δασμολογίου πλήττοντας λαϊκάς τάξεις 6)Άμεσον διάλυσιν φασιστικών οργανώσεων και καταδίωξιν οργανωτών 7)Καταδίκην εις θάνατον καταχραστών σακαράκιδων λαϊκού ιδρώτος 8)Πλήρη ελευθερίαν συνελεύσεων και συγκεντρώσεων 9)Καταβολήν φόρου εκ πολέμου ευκόλως πλουτίσαντας 10)Επίσης Κυβέρνησις παύσει προπαρασκευήν πολέμου καθόσον εφαρμόσωμεν σύνθημα πόλεμος κατά πολέμου. ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΛΑΟΥ". "Τα πολυβόλα στήθηκαν μπροστά στις γέφυρες, έτοιμα να ξεράσουν καυτό μολύβι. Και στις δύο γέφυρες είχαν παραταχθεί δυνάμεις της χωροφυλακής και μυστικοί μπράβοι που σκοπό είχαν να εμποδίσουν τους διαδηλωτές να προχωρήσουν προς τη Νομαρχία. Οι αστυνομικοί προσπάθησαν να κρατήσουν τους διαδηλωτές, αλλά ήταν αδύνατον να σταματήσει με οποιανδήποτε ζώνη της χωροφυλακής, η λαοθάλασσα που τα κύματά της απανωτά σάρωναν ότι εμπόδιο έβρισκαν μπροστά τους. Ένα μπράβος επιχείρησε να αρπάξει μια σημαία, αλλά στη θέα των αγανακτισμένων διαδηλωτών παραμέρισε και εξαφανίστηκε μέσα στο πλήθος.Η λαοθάλασσα των διαδηλωτών ξεχύθηκε και από τις δύο γέφυρες στο δρόμο που οδηγούσε προς τη Νομαρχία. Μπράβοι και μυστικοί αστυνομικοί ακροβολιστήκανε κατά μήκος του δρόμου παρακολουθώντας την πορεία έτοιμοι να δημιουργήσουν επεισόδια και να προκαλέσουν τους διαδηλωτές. Η πορεία των διαδηλωτών όταν έφτασε μπροστά από τη Νομαρχία και το κτίριο της Αστυνομίας που βρισκόταν δίπλα, μέσω μιας επιτροπής, ζήτησαν να επιδώσουν το ψήφισμα στον Νομάρχη", αναφέρει χαρακτηριστικά ο Β. Πάνος.

      “Όταν φτάσαν στη Νομαρχία οι πρώτοι ανθρώπινοι όγκοι, η φρουρά φαίνεται πως πήρε διαταγή ν΄απαγορέψει την είσοδο. Έστω και για μια μικρή επιτροπή. Οπότε, σαν μια τεράστια ανθρώπινη γραμμή κινήθηκε ολόκληρη η ανθρώπινη μάζα προς τις πόρτες και τα παράθυρα της Νομαρχίας.

         -Μέσα όλοι: Φώναζε το πλήθος.

       Και το μεγάλο ανθρώπινο κύμα, λικνιζότανε σαν ένα ολοζώντανο δάσος. Ο ενθουσιασμός ήταν πελώριος. Σε λίγο όμως, σε μια στιγμή, απ΄την Κεντρική γέφυρα φάνηκαν οι πρώτες διμοιρίες στρατιωτών, με όπλα και δυο πολυβόλα, που διαλύοντας τον κόσμο, που ήταν συγκεντρωμένος σφιχτά, με φοβέρες και άγριες φωνάρες, ακροβολίστηκαν στο πλάτος της λεωφόρου και στα πεζοδρόμια της, κι όπως προχωρούσαν προφυλακτικότερα κι επιδέξια αρχίνησαν να ρίχνουν κυρίως απ΄τα πλάγια με τα όπλα και τα πολυβόλα που έκαναν ένα ταχύτατο και ρυθμικό κρότο, ίδια με κάποια ειρηνική και καλοκάγαθη ραπτομηχανή”.αναφέρει ο Νίκος Παππάς

              "Η απάντηση ήρθε από βροχή από πέτρες που εκσφενδονίστηκαν προς το κτίριο της  Νομαρχίας και της Αστυνομίας. Το πετροβόλημα συνεχίστηκε για λίγα λεπτά της ώρας από το πλήθος που βρίσκονταν μπροστά από τη Νομαρχία που μαινόμενο από τους πυροβολισμούς ανταπαντούσε, ξηλώνοντας πεζοδρόμια και μαντρότοιχους και ένα δεύτερο κύμα βροχής από πέτρες αποτελείωσε  ότι ακόμη είχε μείνει άσπαστο  από το κτίριο της Νομαρχίας μέσα σ΄ ένα παρατεταμένο κρότο από σπασμένα θρύψαλα. Οι  κρότοι από τα  σπασμένα τζάμια που κατέρρεαν κάλυψαν τους κρότους και των τελευταίων πυροβολισμών των αστυνομικών που για να προφυλαχτούν από τον καταιγισμό των πετρών κατέβηκαν στα υπόγεια του  αστυνομικού κτιρίου. Μια ομάδα γυναικών παραβίασε τότε την είσοδο και ένα μεγάλο κύμα διαδηλωτών εισχώρησε στη Νομαρχία, σπάζοντας την πόρτα του γραφείου του νομάρχη εισχώρησε μέσα την ώρα που εκείνος τηλεφωνούσε στην Λάρισα, ζητώντας ενισχύσεις. Οι γυναίκες που ανέβηκαν πάνω ανάγκασαν με τη βία τον νομάρχη να βγει στο μπαλκόνι, ο οποίος ύστερα και από σύσταση του αντεισαγγελέα Πιπερίδη σύρθηκε προς τον εξώστη. Τη στιγμή εκείνη κατέφθασαν και οι πρώτες στρατιωτικές ενισχύσεις από το 5ο σύνταγμα Πεζικού Τρικάλων με επικεφαλής τον αντισυνταγματάρχη Χρήστο Καβράκο, ο οποίος ανέβηκε επάνω στη νομαρχία για να συνεννοηθεί με τον Νομάρχη. Ο Νομάρχης ύστερα από απαίτηση της Επιτροπής συνέστησε στον Καβράκο να αποσύρει το στρατό, για να καθησυχάσει το πλήθος των διαδηλωτών. Όταν ο Καβράκος κατέβηκε από τη νομαρχία, το πλήθος των διαδηλωτών ήταν ακόμη μαινόμενο και η θέα του στρατού, τους εξαγρίωνε ακόμη περισσότερο και ζητούσε μετά επιτάσεως να αποχωρήσει ο στρατός. Ανταυτού ήχησαν οι σάλπιγγες, δίδοντας το μακάβριο σάλπισμα διάλυσης και επίθεσης εναντίον των διαδηλωτών. Οι διαδηλωτές κατευθύνθηκαν προς τους στρατιώτες και αγκαλιάζοντάς τους ζητούσαν να μη βάψουν τα χέρια τους με αδελφικό αίμα των πατεράδων αγροτών και εργατών. Ωστόσο το παράγγελμα “Πυρ” εδόθη από τον επικεφαλής του στρατιωτικού αποσπάσματος αντισυνταγματάρχη Χ. Καβράκο. Οι κάννες των όπλων των στρατιωτών στράφηκαν εναντίον των διαδηλωτών, αλλά πυροβόλησαν στον αέρα. Στα πρόσωπα των διαδηλωτών είδαν τους πατεράδες αγρότες τους και τους εργάτες θείους τους. Τα πιστόλια όμως των αξιωματικών του στρατού και των αστυνομικών βγήκαν από τις θήκες τους και έριχναν στο “ψαχνό”, εκτελώντας εν ψυχρώ όσους βρίσκονταν μπροστά τους. Οι σφαίρες έβρισκαν όλες τον στόχο τους. Για μια στιγμή κανείς δεν πίστευε ότι οι πυροβολισμοί ήταν αληθινοί και ο κόσμος εξακολουθούσε ακόμη να διαμαρτύρεται, σαν να βρίσκονταν σε μια γιορτή, όπου οι καλεσμένοι πανηγύριζαν με ομοβροντίες άσφαιρων πιστολιών.Οι δρόμοι βάφτηκαν κόκκινοι προδίδοντας την αφέλεια τους. Τα ματωμένα κορμιά που γέμιζαν τους δρόμους βουτηγμένα μέσα στο αίμα κομμάτιασαν και τις τελευταίες ψευδαισθήσεις τους. Τα πιστόλια “μπράουνιγκ” των αξιωματικών και των αστυνομικών άδειαζαν και ξαναγέμιζαν και έριχναν πάλι στο «ψαχνό».(Απόσπασμα από την "Η ΚΟΚΚΙΝΗ ΔΕΥΤΕΡΑ")

      "Τα αίματα που τρέχαν είχαν χρωματίσει τα πεζοδρόμια και το θέαμα ήταν απερίγραπτο. Όσο να καθαρίσουν το χώρο δοκιμάσαμε όλοι συγκλονιστικά αισθήματα. Εγώ, ιδιαίτερα, με τα νιάτα μου τραυματισμένα, είχα νιώσει πολύ βαθιά το χτύπημα. Τέσσερα ολόκληρα χρόνια, δεν μπορούσα να περάσω απ΄τον τόπο της άδικης και σκληρής εκείνης θυσίας", αναφέρει ο Νίκος Παππάς.

      Οι νεκροί κατά τον ελεγχόμενο τοπικό τύπο ήταν: Γιώργος Ντάλλας, καρεκλάς. Νίκος Νταβάρας, καπνεργάτης. Νίκος Σταφίκος, επαγγελματίας", Κων. Βουτσελάς, αγρότης. Δημ. Κούτρας, αγρότης. Μιχ. Ράδος, εργάτης ξυλουργός", Αλλά ο κατάλογος των νεκρών και των δεκάδων τραυματιών είναι ακόμη ανοιχτός όπως αναφέρει ο Βασίλης Πάνος διότι οι νεκροί σύμφωνα με αυτόπτες μάρτυρες ήταν πολλοί περισσότεροι και αποκρύφτηκαν, από μεν τους συγγενείς φοβούμενοι τη "λευκή τρομοκρατία" που εξαπέλυσε το στρατοκρατικό καθεστώς αμέσως μετά τη σφαγή των διαδηλωτών και από τοπικές αρχές που βιάζονταν να αποκρύψουν τον πραγματικό αριθμό των θυμάτων που προξένισε όχι μόνο το πανελλήνιο ενδιαφέρον και καταγραυγή, αλλά και παγκόσμια. 

Επίσημη ανακοίνωση για τον ακριβή αριθμό των θυμάτων δεν ανακοινώθηκε ποτέ.

        (ΠΗΓΕΣ: «Η ΚΟΚΚΙΝΗ ΔΕΥΤΕΡΑ».Τρίκαλα 2 Φεβρουαρίου 1925. Το χρονικό μιας αιματοβαμμένης εντολής του Βασίλη Πάνου. Εκδόσεις «Αγαπώ την Πόλιν».2011. "Η Αγροτική Λαική εξέγερση του 1925 στα Τρίκαλα" Χρήστου Βραχνιάρη εκδόσεις ΠΑΝΟΡΑΜΑ 1978. "Ο Πρωτότοκος" Νίκου Παππά Εκδόσεις ΚΑΡΑΝΑΣΗ 1983